چرا خارجی‌ها در ایران سرمایه گذاری نمی‌کنند؟

به گزارش خط بازار، سرمایه گذاری یکی از موارد مهمی بود که رئیس جمهور شنبه شب در اولین گفت و گوی تلویزیونی خود با مردم بر آن تاکید کرد.

رئیسی با اشاره به اینکه زمینه های سرمایه گذاری در کشور و دستگاه های دولتی فراهم است، اظهار کرد: به ایرانیان خارج از کشور می‌گویم ایران امن و قابل پیش بینی مهیا شده و سواحل مکران برای سرمایه گذاری آمادگی دارد. اینجا زمینه برای سرمایه گذاری فراهم است. دستگاه‌های دولتی نیز آماده دریافت سرمایه هستند.

اهمیت سرمایه گذاری در چیست؟

سرمایه‌گذاری‌ها همواره به عنوان یکی از چهار پایه اصلی نظام‌های تامین مالی شناخته می‌شوند و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی (FDI)، به یکی از عناصر عمده در پیوند دادن اقتصاد داخلی کشور‌ها با اقتصاد جهانی تبدیل شده و به عنوان عاملی برای انتقال سرمایه، تکنولوژی، تخصص و مدیریت نقش به سزایی داشته است. به ویژه برای کشور‌های در حال توسعه، سرمایه گذاری مستقیم خارجی بسیار حیاتی است.

همچنین FDI، یکی از متغیر‌های مهم اقتصادی است که می‌تواند با توجه به ویژگی هایش بر رشد اقتصادی تاثیر مثبت بگذارد. یکی از شرایط لازم برای تاثیرگذاری مثبت FDI بر رشد اقتصادی، وجود بازار مالی توسعه یافته است.

اما تجربه نشان می‌دهد که استفاده از سرمایه گذاری خارجی در ایران، انتقال مؤثر و جهش فناوری را در پی نداشته و برای انتقال مؤثر فناوری، باید ظرفیت‌های جذب آن در کشور ایجاد شود. همانطور که در نمودار زیر مشاهده می‌کنید روند این متغیر بسیار نوسانی و نزولی بوده است؛ بنابراین در حال حاضر که موارد مختلفی از سرمایه گذاری در کشور مطرح و آغاز شده است، باید زیرساخت‌های لازم برای پایداری و به نتیجه رسیدن آن‌ها نیز فراهم شود.

روند سرمایه گذاری خارجی از سال 80 تا 99 (میلیون دلار)

بنابراین، روند این متغیر مهم در کشور ما تاکنون قابل قبول نبوده است. در این گزارش با کارشناسان گفت و گو کردیم و دلایل عدم توفیق ایران را در جذب سرمایه گذاری های خارجی جویا شدیم. در ادامه نیز راهکارهایی برای افزایش جذابیت بستر سرمایه گذاری کشور پیشنهاد شده است.

انتقال پول از کانالی امن لازمه اطمینان سرمایه گذاران است

محمد مهدی رئیس زاده مشاور اتاق بازرگانی ایران درباره علل روند نزولی FDI (سرمایه گذاری مستقیم خارجی) بعد از انقلاب، تصریح کرد: تحریم‌ها یکی از علل عمده این عدم پیشرفت است. طبق قانون و آیین نامه اجرایی مصوب دولت، برای کشوری که می‌خواهد سرمایه گذاری مستقیم کند، این نکته که انتقال پول از یک کانال مطمئن صورت بگیرد، اهمیت فراوانی دارد. زیرا اگر کشوری از کانال FDI سرمایه گذاری کند، اصل سرمایه اش تضمین می‌شود و می‌تواند آن را خارج کند.

او ادامه داد: فرض کنید من می‌خواهم از مالزی یک میلیون دلار در زمینه‌ای خاص سرمایه گذاری کنم. بعد از طی شدن مراحل ثبت نام، پذیرش و … به مرحله اجرا می‌رسیم. حالا حواله کردن پول در این مرحله به دلیل تحریم ایران، از چه کانالی باید انجام شود. باید از کانال‌های واسطه و غیر رسمی استفاده کنیم که با ریسک‌هایی همراه است. این فرد اعم از حقیقی یا حقوقی علاوه بر اینکه مشمول تحریم‌های اصلی آمریکا خواهد شد، به علت همکاری با ایران نامش در لیستی قرار گرفته و تمام معاملاتش قفل می‌شود.

او افزود: ضمن اینکه سرمایه در محلی سرمایه گذاری می‌شود که محیط آن حداقل از یک ثبات نسبی برخوردار باشد و معمولا کسانی که سرمایه گذاری می‌کنند یک ضریبی از ریسک را باید بپذیرند. اما این ریسک نباید در حدی باشد که کل سرمایه به خطر بیفتد.

تسهیل معاملات بانکی در گرو الحاق به FATF

مشاور اتاق بازرگانی در ادامه بیان کرد: مسئله FATF احتمالا تا چند روز آینده در مجمع تشخیص مصلحت نظام بررسی خواهد شد. تا زمانی که ما به FATF ملحق نشویم، جلوی انجام معاملاتمان در سیستم بانکی دنیا گرفته خواهد شد. درست است که یک عامل عمده تحریم است، اما مهم‌تر از آن، محیط کسب و کار و کلان اقتصاد ما است. لازمه این محیط کسب و کار برخورداری از یک ثبات نسبی است. آیا در حال حاضر محیط کسب و کار ما از چنین ثباتی برخوردار است؟ و آیا مسئولین رده بالای ما می‌توانند نرخ ارز را حتی برای شش ماه آینده پیش بینی کنند؟

او ادامه داد: برآورد اقتصاددان‌های مختلف در مورد نرخ ارز، از ۲۰ تا ۴۰ هزار تومان است. در یکی دو سال اخیر شاهد فرار سرمایه از کشور بوده ایم، اما ورود سرمایه بسیار کم محقق شده است. طبق آخرین آمار‌ها حدود ۳ تا ۴ میلیارد دلار FDI محقق شده و البته این مقدار هم به کشور وارد نشده است. قرارداد‌های آن بسته شده، اما درصد تحقق آن بسیار کمتر از این مقدار بوده است.

تقویت زیرساخت‌ها لازمه موفقیت همکاری ۲۵ ساله ایران و چین

رئیس زاده درباره همکاری ۲۵ ساله ایران و چین به عنوان نمونه ای از سرمایه گذاری خارجی بیان کرد: این توافق نامه تا جایی که جزئیات آن بیان شده است، یک رونق و نقشه راه تلقی شده و هیچ گونه تعهد و الزامی برای طرفین وجود ندارد. بلکه مسیری است برای ۲۵ سال که چگونه دو کشور با هم همکاری کنند. تک تک اقلامی که به عنوان موارد همکاری در بخش‌های مختلف اعم از نفت، گاز، پتروشیمی و … مطرح می‌شود، هر کدام نیازمند قرارداد جداگانه است که آن قرارداد می‌تواند الزام آور باشد.

او در ادامه اظهار کرد: طبق گفته وزیر خارجه سابق، اجرایی شدن این توافق منجر به توافق‌های بعدی مورد تعهد طرفین می شود؛ یعنی چین با یک تخفیفی از ما نفت بخرد و بخشی از آن آورده نقدی در بخش نفت، گاز و پتروشیمی سرمایه گذاری و باقی هم در زیرساخت‌ها لحاظ شود. یکی از این زیرساخت‌ها همان جاده ابریشمی است که از مسیر کشور ما عبور خواهد کرد. همه این موارد برای تحقق، نیازمند این است که مجمع تشخیص مصلحت نظام، بحث الحاق به FATF را تصویب کند.

پس بعضی از موارد به صورت زنجیروار به هم متصل اند و تا مسئله FATF حل نشود، آن بحث کلی به یک آرزو تبدیل خواهد شد. دنیا، دنیای رقابت است و به طور کلی اگر بتوانیم به این قرارداد جامه عمل بپوشانیم، ممکن است در کنار چین، روسیه، آمریکا و باقی هم به صرافت بیفتند. این امر نیز نیازمند یک سری الزاماتی است که در بخش بین الملل بانکی دنیا جاری است و تا این موارد را رعایت نکنیم نباید انتظار ارتباط و سرمایه گذاری‌های پایدار را داشته باشیم.

عبدالمجید شیخی عضو هیئت علمی دانشگاه در پاسخ به روند FDI قبل از انقلاب بیان کرد: در رژیم گذشته به دلیل درآمد‌های سرشار نفت، سرمایه گذاری خارجی هرگز مطرح نبوده و دغدغه‌ای در مورد آن وجود نداشته است. گرچه موارد ناچیزی از سرمایه گذاری خارجی بوده، اما سهم بزرگی در حجم سرمایه گذاری کشور نداشته است. نیمی از درآمد‌های نفتی در اختیار دربار قرار داشت و بخشی از آن نیز در هزینه‌های جاری و عمرانی صرف می‌شد.

او ادامه داد: رژیم گذشته، رژیم وابسته‌ای بود و تلاش می‌کرد که پای آمریکایی‌ها در ایران باز شود. بازار تقاضای خدمات و کالا‌ها را در اختیار خارجی‌ها گذاشته بود و دروازه‌های واردات بیشتر به سمت کالا‌ها باز شده بود تا به سوی سرمایه گذاری خارجی.

تحریم‌ها همچنان مانع سرمایه گذاری خارجی هستند

شیخی با اشاره به روند FDI بعد از انقلاب بیان کرد: به دلیل تحریم‌هایی که در ابتدای پیروزی انقلاب توسط آمریکایی‌ها علیه ما اعمال شد، سرمایه گذاری با محدودیت‌های شدیدی مواجه بوده است. البته محدودیت‌ها را بیشتر از سوی بازار داخلی می‌بینم. در واقع مدیران اجرایی آن چنان که باید زمینه جذب سرمایه گذاری خارجی را فراهم نکردند.

او افزود: قانونی با عنوان تشویق و جذب سرمایه گذاری خارجی داریم و در آن پیش بینی شده تا ستادی تشکیل شود و پایگاهی برای دعوت از سرمایه گذاران خارجی باشد. همچنین قانونی مبنی بر استفاده حداکثر از تولید داخلی داریم. این قانون باید به این صورت تفسیر شود که، زمانی که ما دانش و فکر توان تولید کالایی را در داخل داریم، این تفکر و دانش را به کالای فیزیکی تبدیل کرده و تجاری سازی شود. اما متاسفانه این قانون توسط دولتمردان در یک دور باطل قرار گرفته است و کالایی که در داخل نداشته باشیم باید از خارج وارد شده و کسی به فکر تولید آن در داخل کشور نیست.

او اظهار کرد: اگر ستادی که طبق قانون برای جذب و تشویق سرمایه گذاری خارجی پیش بینی شده است، تشکیل شود باید متشکل از معاونت‌های تخصصی تمام وزارتخانه‌ها باشد. در ابتدا نیز باید یک شناسایی فراگیری نسبت به نیاز‌های کل کشور انجام شود. پروژه‌ها را مشخص کنند، ارزیابی اقتصادی اجرای پروژه‌ها را انجام دهند و آماده عرضه به متقاضیان سرمایه گذاری از خارج و داخل کشور شوند؛ بنابراین پروژه‌ها خرید و فروش می‌شوند و جذب سرمایه صورت می‌گیرد.

وی افزود: اولویت پروژه‌ها نیز باید براساس قیودی از جمله انتقال فناوری، سهم غالب شریک ایرانی بر خارجی، تکمیل زنجیره تولید، محرومیت زدایی و ایجاد زیرساخت‌های تسهیل صادرات انجام شود.

لزوم اصلاح بازار سرمایه در گسترش FDI

شیخی در پاسخ به چگونگی گسترش سرمایه گذاری خارجی در کشور اظهار کرد: باید اصلاحات بزرگی در بازار سرمایه انجام دهیم. نقطه سیاه گرفتاری اقتصاد ما وجود بازار‌های ثانویه است. یعنی دلالی و دست به دست شدن کالا و سهام در بورس؛ که یکی از معضلات بزرگ محسوب می‌شود. بازار‌های ثانویه باید حذف شده و شرکت‌های فروشنده سهام، مرجع خرید مجدد سهام خودشان باشند. یعنی بعد از خرید اجازه فروش‌های مجدد را نداشته باشند.

کسب و کار نامناسب، سدی برای سرمایه گذاری خارجی است

این استاد دانشگاه در پاسخ به علل عدم رشد سرمایه گذاری‌ خارجی در کشور بیان کرد: بیشترین مشکل ما موانع کسب و کار است که این شاخص‌های کسب و کار در گزارش بانک جهانی با عنوان Doing Business ارائه می‌شود و کشور‌ها را طبقه بندی می‌کنند. طبق آخرین گزارش رتبه ایران در سال ۲۰۲۰، ۱۲۷ است. در فضای کسب و کار دچار موانع بسیاری هستیم و شعار سال نیز “مانع زدایی ها” عنوان شده است.

او ادامه داد: بزرگترین مانع کسب و کار ما به ترتیب نظام بانکی، نظام بازار سرمایه، بازار بیمه و بازار پول است. باید تلاش کنیم و بانکداری بدون ربا را پیاده کنیم. قانون عملیات بانکی بدون ربا ناقص است و مجلس باید طرح آن را هر چه زودتر به تصویب برساند. بنابراین، نظام بانکی نیاز به اصلاح دارد.

وی افزود: حجم نقدینگی در این دولت طی هشت سال گذشته شش برابر شده است. در صورتی که تولیدکنندگان می‌گویند ما نقدینگی و سرمایه در گردش نداریم. پس می‌توان اینطور نتیجه گرفت که این پول‌ها به بخش دلالی رفته است؛ لذا در اقتصاد بخش مجازی حبابی شده و گرداب پولی ایجاد کرده و تمام جاذبه‌های بخش حقیقی را به طرف خودش جذب می‌کند و پول در بخش‌های دلالی و بازار‌های مجازی می‌چرخد.

سرمایه گذاری در خلاء بخش‌های تولیدی بهترین گزینه FDI است

شیخی در پاسخ به اینکه سرمایه گذاری خارجی در کدام بخش‌ها و صنایع می‌تواند مزیت نسبی بیشتری ایجاد کند، بیان کرد: در هر بخشی از بازار که خلاء وجود دارد و زنجیره تولید ناقص است، سرمایه گذاری انجام شود. فناوری نداریم. باید پروژه‌ها را بررسی کنیم و به لحاظ میزان نرخ بازدهی بالاتر، نسبت سود به هزینه بیشتر، جذب اشتغال بیشتر، پر کردن خلاء بازار تفکیک شده و طبق ضریب سودآوری بدست آمده از هر پروژه، اولویت طرح‌ها مشخص شود. به عنوان مثال، بزرگترین اولویت در بخش نفت این است که به جای خام فروشی آن، بر فرآوری نفت سرمایه گذاری کنیم. مشکلی در صدور فرآورده‌های نفتی نداریم بلکه مشکل ما در صدور نفت خام است که نیاز به بررسی دارد.

او ادامه داد: سند همکاری با چین که چند ماه پیش به امضا رسید، جاذبه‌ای را ایجاد می‌کند که سایر کشور‌ها را نیز وارد این توافق نامه می‌کند. امروزه تقید و تعهد کشور‌ها به پیمان‌های منظقه‌ای به شدت اوج گرفته است. در مقابل، تعهد به پیمان‌های بین المللی در حال کمرنگ‌تر شدن است؛ بنابراین باید به دنبال پیمان‌های منطقه‌ای باشیم.

او افزود: سند همکاری بلند مدت ایران و چین به عنوان دو قطب اقتصادی در غرب و شرق آسیا می‌تواند برای جذب سایر کشور‌ها جاذبه‌ای ایجاد کند و به یک پیمان منطقه‌ای تبدیل شود که تحریم‌ها را دور بزند. همانطور که مقام معظم رهبری فرمودند؛ به دنبال برداشتن تحریم‌ها نباشید، زیرا اراده اش دست دشمن است، بلکه به دنبال دور زدن تحریم‌ها باشید.

با تمام این گفته‌ها می‌توان نتیجه گرفت که FDI می‌تواند نقش بسیار پررنگی در توسعه کشور ایفا کند، بنابراین نباید از این فاکتور مهم غافل شد. همچنین حالا که زمینه‌های سرمایه گذاری در کشور فراهم شده است، انتظار می‌رود که برنامه ریزی‌های کشور در جهت استفاده بهینه و کاربردی از این سرمایه‌ها انجام شود، تا شاهد شکست‌های قبلی سرمایه گذاری در کشور نباشیم.