تلاش اردوغان برای تاسیس کریدور شمال – جنوب

به گزارش خط بازار؛ رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه سرانجام پس از وقفه ای ۱۳ ساله راهی عراق شده و با محمد شیاع السودانی نخست وزیر این کشور به رایزنی پرداخت.

این سفر و نشست دوجانبه اگرچه مشابه سفرهای مرسوم دیپلماتیک در تمام جهان به شمار می رود، اما نکاتی در دل آن وجود دارد که می تواند به تهدید علیه منافع ترانزیتی ایران تمام شود. در جریان نشست دو طرف، تفاهمنامه ای مشترک برای تاسیس و توسعه کریدور موسوم به «جاده توسعه» به امضا رسید.

بر اساس مفاد این تفاهمنامه چهارجانبه که میان کشورهای ترکیه، عراق، امارات و قطر به امضا رسیده، تمامی طرف ها بر لزوم تاسیس کریدور شمال – جنوب جدید عبوری از عراق و ترکیه و تبادل بار با اروپا از این مسیر تاکید کردند.

به نوشته الجزیره، نخست وزیر عراق در جریان برگزاری نشست خبری مشترک خود با رئیس جمهوری ترکیه گفت: تفاهم‌نامه چهارجانبه‌ای میان عراق، ترکیه، قطر و امارات برای همکاری در پروژه «جاده توسعه» امضا کردیم. پروژه جاده توسعه به عنوان پل ارتباطی میان مردم و فرهنگ‌های منطقه عمل و از امنیت و ثبات آن‌ها حمایت می‌کند.

جاده توسعه از کجا عبور می کند؟

کریدور شمال – جنوب جدید عبوری از دو کشور عراق و ترکیه از هند آغاز شده با عبور کالا به بندر فاو عراق، محموله ترانزیتی را از طریق خاک این کشور راهی ترکیه از آنجا نیز به سمت شرق اروپا رهسپار خواهد کرد. دولت ترکیه همچنین امیدوار است بتواند از این مسیر به عنوان شاخه ای جدید برای کمربند و جاده چین و انتقال بار این کشور به اروپا نیز استفاده نماید.

از مهمترین مزایای این کریدور، تجهیز بندر عراقی فاو به تجهیزات به روز و مدرنی است که از سوی شرکت کره ای «دوو» در حال نصب و راه اندازی بوده و همین امر موجب میشود تا بدون نیاز به ترانسشیپمنت، بتوان کالای کانتینری موجود بر عرشه کشتی را به خطوط ریلی و لاین های جاده ای موجود در بندر فاو انتقال داد؛ موضوعی که سرعت و هزینه حمل بار را تا حد بسیار چشمگیری کاهش خواهد داد.

دولت عراق و ترکیه قرار است در مجموع، حدود ۲۳.۸ میلیارد دلار در ساخت خطوط ریلی و جاده ای این کریدور هزینه کنند. این هزینه ها البته شامل بخش های مختلفی از جمله ساخت خط ریلی ۱۰۳۴ کیلومتری متصل کننده ترکیه و عراق به یکدیگر و همچنین ساخت خط ریلی میان غازیانتپ و اوواکوی ترکیه می شود که در مجموع، هزینه های بخش ریلی این پروژه به حدود ۵.۸ میلیارد دلار خواهد رسید. از سوی دیگر، ساخت یک قطعه خط ۶۱۵ کیلومتری در داخل ترکیه نیز در این پروژه بزرگ گنجانده شده است.

در بخش جاده ای نیز بنا بر اعلام وزارت حمل و نقل ترکیه، طول مسیر بندر فاو تا داخل خاک این کشور ۱۹۱۲ کیلومتر بوده که ۱۵۹۲ کیلومتر از این مسیر در حال حاضر موجود است. ۱۹۲ کیلومتر دیگر نیز قرار است در قالب همین پروژه بزرگ ساخته شود که این جاده، دو شهر سانلیورفا و اوواکوی را به یکدیگر متصل خواهد کرد.

استفاده سیاسی اردوغان از عملیات نظامی ایران علیه رژیم صهیونیستی

عراق از دوران فروپاشی رژیم بعث و دولت صدام حسین، یکی از متحدان اصلی اقتصادی، سیاسی و نظامی ایران محسوب می شود. اهمیت این کشور برای ایران در جایی مشخص میشود که بدانیم، بسیاری از تحریم های بانکی ایران از طریق بانک های عراقی دور زده شده و همچنین، این کشور یکی از مقاصد و بازارهای اصلی صادرات کالای ایرانی محسوب می شود. با اینحال، به نظر می رسد تشدید تنش میان ایران و آمریکا طی سال های اخیر و تبدیل شدن عراق به یکی از مهمترین مراکز درگیری های دو طرف به ویژه پس از ترور شهید سلیمانی، دولت عراق را تا حدی نسبت به توسعه روابط هرچه بیشتر با ایران در تنگنا قرار داده است.

حقیقت امر این است که بغداد همچنان در بسیاری از زمینه ها تحت سیطره واشنگتن قرار داشته و به همین دلیل، امکان استفاده حداکثری از پتانسیل های موجود در روابط ایران و عراق سلب شده است. اما در جریان تنش اخیر میان ایران و رژیم صهیونیستی که منجر به استفاده از آسمان عراق برای عبور موشک ها علیه اهداف نظامی تعیین شده در سرزمین های اشغالی شد، دولت عراق ترجیح داده فاصله خود با تنش های جاری در منطقه را بیشتر کند.

این موضوع عراق البته با فرصت طلبی همیشگی اردوغان همراه شده و به نظر می رسد رئیس جمهوری ترکیه در اجرای این نقشه خود موفق عمل کرده است. اردوغان حتی در جریان کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با السودانی گفت: تحولات میان اسرائیل و ایران خطر گسترش جنگ را افزایش می‌دهد و توجه‌ها را از آنچه در غزه اتفاق می‌افتد منحرف می‌کند. چنین موضعی به خوبی نشانگر تلاش اردوغان برای امن تر جلوه دادن روابط تجاری – سیاسی میان آنکارا و بغداد به نسبت توسعه روابط با تهران است.

اردوغان در نخستین ساعات پس از انجام عملیات نظامی ایران علیه رژیم صهیونیستی نیز طی اظهاراتی گفته بود که دولت ترکیه در شرایطی نیست که تشخیص دهد حق با ایران است یا اسرائیل! وی تاکید کرد که هر دو طرف ماجرایی متفاوت از تنش دوجانبه با یکدیگر را مطرح می کنند که مشخص نیست کدام یک از آنها راست می گوید!

ترغیب رهبران عرب برای نزدیک شدن به ترکیه و دوری از تنش های خاورمیانه

با توجه به ترس ایجاد شده از اقدام نظامی ایران در میان حکام کشورهای عربی و توسل آنها به آمریکا برای اطمینان از امنیت خود و دوری از تنش های فعلی میان تهران و تل آویو، اکنون اردوغان سعی دارد رهبران کشورهای عربی را بیش از پیش به خود نزدیک نماید. برای اثبات این مدعا می توان به شایعات اخیر مبنی بر نارضایتی امیرنشین قطر در موضوع میانجی گری میان حماس و اسرائیل و کوچ احتمالی اعضای حماس از این کشور عربی به مکانی دیگر اشاره کرد.

اگرچه این شایعه بعدا از سوی دولت قطر تکذیب شد، اما حرکت کلی کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به خوبی نشان می دهد که تمامی آنها سعی در فاصله کرفتن از تنش های فعلی خاورمیانه دارند. در چنین فضایی، اردوغان در جریان سفر به بغداد، بسته ای از پیشنهادات همکاری برای دو کشور در زمینه های مختلف اقتصادی، امنیتی و انرژی به سوغات آورد که می تواند تا حد زیادی برای بغداد جذاب به نظر برسد.

آیا کریدور شمال – جنوب جدید تهدید علیه ایران خواهد بود؟

نکته مهمی که پیش از پرداختن به این سوال باید به آن بپردازیم این است که آینده کریدور شمال – جنوب اصلی عبوری از ایران به دلیل تحریم های دو کشور ایران و روسیه، تا حد زیادی زیر سوال رفته است. دستکم در شاخه غربی این کریدور، به دلیل اختلاف مواضع راهبردی میان تهران و باکو بر مسائل مختلف مانند حضور سامانه گنبد آهنین در جمهوری آذربایجان، همکاری نزدیک باکو و تل آویو در زمینه نظامی – اقتصادی و همچنین، مسدود شدن مسیر دسترسی روسیه به غرب، آینده چندان روشنی به چشم نمی خورد.

اما در خصوص فاکتور تهدید باید گفت که در صورت ساخته و تکمیل شدن این کریدور، نه تنها بار کشورهای عربی، بلکه به احتمال زیاد بخش مهمی از بار هند نیز در آینده از طریق همین کریدور راهی اروپا خواهد شد. چراکه افزایش دامنه تنش ها میان تهران و بروکسل و شدت گرفتن مجدد تحریم های غرب علیه ایران بر سر درگیری با اسرائیل، منجر به احتیاط بیشتر هندی ها در انتخاب مسیر و تمایل بیشتر آنها برای استفاده از «جاده توسعه» به عنوان جایگزینی کم خطر تر از مسیر ایران برای هند خواهد شد. این رویه می تواند در میان مدت، از جذابیت مسیرهای ترانزیتی ایران به ویژه در کریدور شمال – جنوب عبوری از کشورمان بکاهد.

منبع: تحلیل بازار