فولاد و خودرو؛ دو صنعت مکمل توسعه

به گزارش خط بازار؛ صنعت فولاد همواره به عنوان شاخص توسعه اقتصادی کشورها محسوب می‌شود و در این میان، ایران با برخورداری از ذخایر عظیم سنگ آهن و منابع انرژی، پتانسیل بالایی برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های مهم تولید فولاد در جهان دارد. اما سوال اساسی این است که آیا توسعه این صنعت که در طبقه‌بندی فناوری جزء صنایع متوسط فناوری قرار می‌گیرد، می‌تواند نقشی تعیین‌کننده در رشد اقتصادی کشور ایفا کند؟

ایران در حال حاضر رتبه دهم تولید فولاد جهان را در اختیار دارد و سالانه بیش از ۳۰ میلیون تن فولاد تولید می‌کند. این رقم در حالی حائز اهمیت است که کشور ما تنها در چهار دهه اخیر توانسته صنعت فولادسازی خود را توسعه دهد.

شرکت‌هایی چون ذوب آهن اصفهان، فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و خراسان امروز نه تنها نیازهای داخلی کشور را تأمین می‌کنند، بلکه بخش قابل توجهی از تولیدات خود را به بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی صادر می‌کنند.

اما تأثیر صنعت فولاد بر اقتصاد ملی فراتر از تولید و صادرات است. این صنعت به عنوان مادر صنایع، زنجیره ارزش گسترده‌ای را در بر می‌گیرد که از استخراج سنگ آهن و زغال سنگ آغاز شده و به تولید قطعات نهایی برای صنایع خودروسازی، ساختمان، ماشین‌سازی و زیرساخت‌های عمرانی ختم می‌شود. مطالعات اقتصادی نشان می‌دهد که هر تن فولاد تولیدی، به طور متوسط ۷ نفر را در بخش‌های مختلف اقتصاد مشغول به کار می‌کند.

یکی از مزیت‌های کلیدی صنعت فولاد، قابلیت ایجاد ارزش افزوده بالا در زنجیره تولید است. در حالی که صادرات مواد خام معدنی سود اندکی برای کشور دارد، فرآوری این مواد و تبدیل آن‌ها به محصولات نهایی فولادی می‌تواند ارزش افزوده چندین برابری ایجاد کند.

به عنوان مثال، صادرات یک تن سنگ آهن خام حدود ۵۰ دلار درآمد دارد، در حالی که همین میزان پس از تبدیل به فولاد و سپس به قطعات صنعتی می‌تواند ارزشی بالغ بر ۱۰۰۰ دلار داشته باشد.

از منظر فناوری، صنعت فولاد اگرچه در مقایسه با صنایع پیشرفته‌ای چون نانوتکنولوژی یا بیوتکنولوژی، جزء صنایع کم فناوری یا متوسط فناوری محسوب می‌شود، اما این بدان معنا نیست که فاقد پیچیدگی فنی است. فرآیندهای مدرن تولید فولاد شامل تکنولوژی‌های پیشرفته‌ای چون کوره‌های قوس الکتریکی، سیستم‌های ریخته‌گری مداوم، و کنترل کیفیت خودکار است که نیازمند تخصص فنی بالا و سرمایه‌گذاری قابل توجه هستند.

چالش اصلی ایران در این حوزه، عدم توازن میان ظرفیت تولید مواد اولیه و صنایع پایین‌دستی است. کشور ما در تولید شمش و اسلب فولادی عملکرد مناسبی دارد، اما در زمینه تولید محصولات نهایی با ارزش افزوده بالا همچون ورق‌های مخصوص صنایع خودرو، لوله‌های نفتی پیشرفته و فولادهای آلیاژی، هنوز با کمبود مواجه است. این مسئله باعث می‌شود بخش عمده‌ای از ارزش افزوده بالقوه صنعت فولاد محقق نشود.

مسئله دیگر، وابستگی صنعت فولاد به تکنولوژی خارجی است. اگرچه کشور در زمینه طراحی و ساخت کوره‌های فولادسازی پیشرفت قابل توجهی داشته، اما در بخش‌هایی چون سیستم‌های کنترل فرآیند، تجهیزات نورد و کیفیت‌سنجی، همچنان وابسته به واردات است. تحریم‌های بین‌المللی این وابستگی را بیشتر آشکار کرده و ضرورت توسعه دانش بومی را دوچندان کرده است.

از نظر اشتغال‌زایی، صنعت فولاد نقش مهمی در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. این صنعت به طور مستقیم بیش از ۲۰۰ هزار نفر را مشغول به کار کرده و به طور غیرمستقیم روی معیشت بیش از یک میلیون خانوار تأثیر می‌گذارد. علاوه بر این، توسعه صنایع پایین‌دستی فولاد می‌تواند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کند و به کاهش نرخ بیکاری کمک شایانی برساند.

در نهایت، توسعه متوازن صنعت فولاد می‌تواند نقش کلیدی در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی کشور داشته باشد. این امر مستلزم سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فولاد، توسعه صنایع پایین‌دستی، و ایجاد تعادل میان تولید و مصرف داخلی است. صنعت فولاد با وجود اینکه جزء صنایع متوسط فناوری محسوب می‌شود، قابلیت تبدیل شدن به محرک اصلی رشد اقتصادی کشور را دارد، مشروط بر اینکه با نگاه استراتژیک و برنامه‌ریزی بلندمدت توسعه یابد.

منبع: خط بازار