اخبار
علم هستهای با ایزوتوپها خشکسالی را رصد میکند
به گزارش خط بازار؛ اما قطرههای آب، این بار با «اثر انگشت» خود، مسیرشان را نشان میدهند و علم هستهای راه نجات دشتهای خشک ایران را روشن کرده است.
خشکسالی در ایران دیگر تنها یک تهدید محیطزیستی نیست؛ این بحران، زندگی کشاورزان، اقتصاد روستاها و امنیت غذایی میلیونها نفر را تحت تأثیر قرار داده است.
چاههایی که روزی پرآب بودند، اکنون خشک و ترکخوردهاند، زمینهایی که زمانی سبز و حاصلخیز بودند، زیر آفتاب داغ بیثمر ماندهاند و محصولات کشاورزی یکی پس از دیگری نابود میشوند.
وقتی منابع آب محدود میشوند، معیشت مردم با چالش جدی مواجه میشود و نگرانیها به سرعت به بحران تبدیل میشوند.در چنین شرایطی، علم هستهای و بهویژه ایزوتوپنگاری وارد میدان شدهاند تا به ما نشان دهند که آب از کجا میآید و چگونه به زمینها و چاهها میرسد.
با استفاده از ایزوتوپهای پایدار اکسیژن (^18O) و هیدروژن (^2H)، پژوهشگران میتوانند هر قطره آب را ردیابی کنند و بفهمند کدام چاهها از منابع عمیق تغذیه میشوند و کدامها از نزولات اخیر بهره میبرند؛ انگار هر قطره آب اثر انگشت مخصوص خود را دارد که راز مسیرش را فاش میکند.
این دانش نوین، ابزار مدیریتی قدرتمندی در اختیار کشاورزان و مدیران منابع آب قرار داده است.از ساخت حوضچههای نفوذی و بازسازی قناتها گرفته تا پایش دورهای چاهها، همه اقدامات هدفمندانه انجام میشوند تا آب دوباره به زمین بازگردد و حیات به سرزمینهای خشک بازگردد.
اکنون کشاورزان میتوانند با اطمینان برنامه کشت خود را بچینند و مدیران، تصمیماتی علمی و هدفمند اتخاذ کنند؛ تصمیماتی که نه تنها منابع آب را حفظ میکنند، بلکه امنیت غذایی و زندگی مردم را تضمین میکنند (JNE, 2019).
ایزوتوپها و اثر انگشت آب
مریم حسینی، پژوهشگر هیدرولوژی، میگوید: ایزوتوپها مانند اثر انگشت آب هستند. وقتی دادهها را با اطلاعات چاهها و بارش ترکیب کردیم، فهمیدیم کدام چاهها از منابع عمیق و کدامها از نزولات اخیر تغذیه میشوند. این دادهها ما را قادر ساخت هر اقدام برای احیا یا برداشت را هدفمند و علمی انجام دهیم.
ایزوتوپهای پایدار، هر قطره آب را منحصر به فرد میکنند و مسیر حرکت آن را مشخص میسازند. مطالعات نشان دادهاند که بسیاری از چاهها در دشتهای شهرکرد، بروجن و فارسان از نزولات فصلی و جریانهای سطحی تغذیه میشوند و نه منابع قدیمی عمیق (Iranian Water Researches Journal, 2019).
فرزاد کریمی، کارشناس آب منطقهای توضیح میدهد: با استفاده از دادههای ایزوتوپی میتوانیم بهطور دقیق مشخص کنیم کجا برداشت محدود شود و کجا تغذیه مصنوعی انجام شود. دشتهایی که قبلاً غیرقابل احیا به نظر میرسیدند، اکنون جان گرفتهاند.
این دادهها به یک نقشه عملی و قابل اعتماد برای مدیران و کشاورزان تبدیل شدهاند و نشان میدهند که هر تصمیم امروز چه تأثیری روی منابع آب و زندگی فردا خواهد داشت.
پروژههای احیا و نقش کشاورزان
با راهنمایی پژوهشگران، کشاورزان دشت شهرکرد میتوانند حوضچههای نفوذی بسازند و قناتها را بازسازی کنند. این اقدامات باعث میشود چاههایی که در آستانه خشک شدن بودند دوباره پرآب شوند و زمینها قابل کشت شوند.علی منصوری، کشاورز محلی، میگوید: چاه ما در حال خشک شدن بود.
پژوهشگران دانشگاه شهرکرد نشان دادند این چاه از بارشهای اخیر تغذیه میشود. حوضچهای بالادست ساختیم و وقتی برف آب شد، چاه دوباره پر شد و زمینهایمان قابل کشت شدند.
این مثال نشان میدهد که قدرت ملموس علم هستهای در زندگی روزمره مردم چگونه است: زمین دوباره سبز میشود، محصولات رشد میکنند و زندگی کشاورز و خانوادهاش احیا میشود.
مدیریت هدفمند منابع آب
ایزوتوپها به مدیران کمک میکنند تصمیمهای علمی و هدفمند بگیرند. کریمی میگوید: با دادههای علمی اکنون میدانیم کدام دشتها به تغذیه مصنوعی نیاز دارند و کدام چاهها میتوانند بدون محدودیت برداشت شوند. این دانش مثل تصویربرداری دقیق پزشکی است: مشکل کجاست و درمان درست چیست.
بدون دادههای ایزوتوپی، بسیاری از پروژهها بینتیجه میماند و منابع ارزشمند آب هدر میرفت. حالا با علم هستهای، مدیریت منابع آب دقیق، علمی و پایدار شده است.چرخه آب؛ تلفیق حکمت الهی و علم نوین
مطالعات ایزوتوپی مسیر حرکت آب و زمان نفوذ آن را آشکار کرده و امکان پایش شفاف منابع و جلوگیری از تعارضات محلی بر سر حقآبهها را فراهم میآورد.در قرآن آمده است: «أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنابِيعَ فِي الْأَرْضِ…» (سوره زمر، آیه ۲۱)و امام صادق (ع) فرمودهاند: «آب مایه زندگی است و برکت هر چیز از آن است.»پیام واضح است: مدیریت علمی آب، تلفیق حکمت الهی با فناوری نوین و حفاظت از منابع حیاتی است.
نجات دشت شهرکرد و تغذیه مصنوعی
در کارگروه مدیریت شرایط اضطرار پدیده گرد و غبار چهارمحال و بختیاری، احیا دشت شهرکرد مورد بررسی قرار گرفت. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اعلام کرد: در دو دهه اخیر با تغییر اقلیم مواجه بودهایم و نوع بارشها از برف به باران تبدیل شده است. همچنین بارشهای پاییز و زمستان کاهش و بارشهای بهار افزایش یافتهاند. کنترل روانابها در سطح استان و به ویژه دشت شهرکرد اهمیت بالایی دارد.
کریمی افزود: کنترل روانابها برخی نیازهای آبی دشت شهرکرد را پاسخ خواهد داد و میتواند بخشی از نیاز آبی که اکنون از منابع زیرزمینی تأمین میشود را با منابع سطحی جایگزین کند. این امر تعادلبخشی و احیای منابع آب زیرزمینی و ایجاد زیرساختهای پایدار آبی را ممکن میسازد.طرح جامع احیای آبخوان شهرکرد، به عنوان طرح آبخوان نمونه استان، توسط شرکت آب منطقهای چهارمحال و بختیاری و دانشگاه شیراز در حال تدوین است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان نیز تأکید کرد: دشت شهرکرد بهعنوان یکی از کانونهای داخلی تولید گرد و غبار، نیازمند مطالعات، ظرفیتسنجی، اقدامات میدانی و اجرای طرحهای تغذیه مصنوعی برای کاهش فرسایش و جلوگیری از تشدید خشکسالی و فرونشست است.
آینده پایدار با علم هستهای
با گسترش شبکه پایش ایزوتوپی و پایش دورهای چاهها و بارشها، چهارمحال و بختیاری در مسیر احیای کامل منابع آب قرار میگیرد.
علم هستهای تنها انرژی و فناوری نیست؛ یک چراغ راهنمای علمی است که زندگی، امید و امنیت غذایی مردم را تضمین میکند.همانگونه که رهبر انقلاب بر کاربرد صلحآمیز انرژی هستهای تأکید داشتهاند، این فناوری نشان داده است چگونه دانش، مدیریت و پژوهش میتواند معجزهآسا به زندگی واقعی مردم و حفاظت از منابع حیاتی کشور خدمت کند.
منبع: فارس