دردسر‌های ادامه‌دار تولید روغن موتور؛ از کمبود و گرانی مواد اولیه تا خصوصی‌سازی‌های بی‌ضابطه!

به گزارش خط بازار، روغن موتور به عنوان یک محصول شناخته شده برای رانندگان، این روز‌ها درگیر مسئله مهمی به نام قیمت گذاری است. این کالای استراتژیک از سازمان حمایت مجوز افزایش ۴۱ درصدی قیمت را دریافت کرد، در حالی که آبان‌ ۹۹ نیز، مجوز افزایش قیمت ۵۳ درصدی روغن موتور‌های دیزلی و ۴۰ درصدی روغن موتور‌های بنزینی برای مصرف داخلی صادر شده بود.

سازمان حمایت از مصرف کنندگان و تولیدکنندگان مدعی این بود که با افزایش قیمت روغن موتور برای مصرف داخلی، می‌تواند التهاب بازار را کاهش دهد، اما اخبار دریافتی حاکی از آن است که حجم دلالی، دپو و احتکار روغن موتور افزایش یافته؛ به طوری که هر روز انبار‌های جدید احتکار این محصولات، توسط نهاد‌های امنیتی و انتظامی کشف می‌شود اما گویا کشف این انبارها تمامی ندارد.

توزیع روغن موتور همچنان قطره چکانی است

به گفته سعادتی نژاد رئیس اتحادیه فروشندگان لاستیک، روغن و پنچرگیران تهران، تولیدکنندگان روغن موتور خواستار افزایش ۸۱ درصدی محصولاتشان بودند، اما شورای رقابت تنها با افزایش ۴۱ درصدی برای محصولات آن‌ها موافقت کرد و سبب شد تا این تولیدکنندگان، مسیر کاهش عرضه در بازار را برای افزایش قیمت محصولاتشان در پیش بگیرند. این کاهش عرضه  در برخی از استان‌ها مانند خراسان رضوی، شدیدتر بوده است.

یزدی زاده رئیس اتحادیه صنف فروشندگان روغن موتور مشهد، در این باره گفت: انتظار می‌رفت پس از تغییر نرخ، روغن موتور تولیدی چهار کارخانه روغن سازی به وفور در بازار عرضه شود، اما هنوز  توزیع قطره چکانی است و تولیدکنندگان، بار کافی به استان‌هایی مانند خراسان رضوی ارسال نمی‌کنند.

از سوی دیگر، تولیدکنندگان عمده روغن موتور مدعی این هستند که با وجود تمام مشکلات، جهش تولید و فروش داشته اند.

خوراک پالایشگاه‌های روغن سازی، کم و گران است

محمدحسین رزاقی مدیرعامل شرکت نفت سپاهان، یکی از چهار شرکت اصلی تولیدکننده روغن موتور داخلی، در نشست خبری اخیر خود با بیان اینکه با مشکل خوراک مواجه هستیم، اظهار کرد: پالایشگاه‌ها به سمت خوراک سنتزی حرکت کرده‌اند، بنابراین قابلیت استحصال لوبکات را ندارند که منجر به بروز مشکلاتی برای ما شده است. طبق آمار بورس کالا، حجم لوبکات پالایشگاه‌های تهران و اصفهان، ۱۳۰ هزار تن یعنی نزدیک به ۳۰ درصد کاهش یافته که رقم قابل توجهی است.

او درباره سایر دلایل کاهش تولید این خوراک، توضیح داد: پالایشگاه اصفهان سه اورهال بزرگ داشته که منجر به کاهش دریافت خوراک شده، اما به رغم این موانع، لوبکات را از بندرعباس وارد کردیم و توانستیم جهش تولید و فروش داشته باشیم.

رزاقی با بیان این که میزان نیاز لوبکات در کشور، دو میلیون تن در سال است، گفت: شرکت نفت سپاهان روزانه قابلیت دریافت ۱۵ هزار و ۵۰۰ تن لوبکات را دارد، اما به دلیل کمبود، ۱۳ هزار و ۱۰۰ تن دریافت می‌کند. میانگین قیمت خوراک نیز نسبت به سال گذشته ۵۰ تا ۶۰ درصد افزایش یافته به طوری که اکنون قیمت خوراک به بالاترین رقم تاریخی خود، یعنی ۱۰ هزار و ۵۰۰ تومان رسیده است.

تولیدکننده و قیمت گذار ماده اولیه روغن موتور، یکی است!

در این قسمت از گزارش، از آنجا که به گفته مدیر کل نظارت بر کالا‌های غیر فلزی وزارت صمت، لوبکات به عنوان ماده اصلی، تاثیر ۶۳ درصدی در قیمت تمام شده روغن موتور دارد و پالایشگاه‌های روغن سازی نیز به کمبود و گرانی ماده اولیه تولید این محصول اشاره کرده اند، به بررسی وضعیت تولید و قیمت گذاری لوبکات در کشور پرداختیم.

پیگیری‌های خبرنگار اقتصاد و انرژی گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان حاکی از آن است که چهار شرکت پالایش نفت ایرانول، بهران، پارس و سپاهان، تامین حدود ۸۰ درصد از تقاضای روغن موتور داخلی را به خود اختصاص داده اند. این شرکت‌ها، خوراک خود یعنی لوبکات را، از پنج شرکت پالایش نفت اصفهان، بندرعباس، تبریز، تهران (تندگویان) و آبادان، دریافت می‌کنند.

از بین پنج شرکت تولیدکننده لوبکات نیز، چهار شرکت یعنی پالایش نفت اصفهان، بندرعباس، تبریز و تهران (تندگویان)، عضو انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت هستند. نکته جالب توجه اینجاست که این انجمن، هم تولیدکننده لوبکات است و هم تعیین کننده قیمت پایه آن برای عرضه در بورس کالا!

این انجمن از شهریورماه سال گذشته تا نیمه شهریورماه امسال، ۱۸۲ درصد افزایش قیمت پایه نقطه به نقطه برای لوبکات داشته است. این افزایش قیمت پایه، فارغ از افزایش قیمتی است که به علت رقابت در بورس کالا ایجاد می‌شود.

قیمت پایه عرضه برای لوبکات سبک از ۲۶ هزار و ۳۹۶ تومان در تاریخ ۱۱ فروردین ماه سال گذشته، به ۹۷ و ۷۵۰ تومان در تاریخ ۶ شهریورماه امسال رسیده و قیمت پایه عرضه لوبکات سنگین نیز در همین بازه زمانی، از ۲۵ هزار و ۷۲۵ تومان به ۹۵ هزار و ۲۶۵ تومان افزایش یافته است. جدول مربوط به آمار معاملات لوبکات در این بازه زمانی، در فایل زیر قابل مشاهده است.

آمار معاملات لوبکات در بورس از فروردین ۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰

این افزایش قیمت‌ها برای مواد اولیه تولید روغن موتور در حالی از سوی انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت صورت گرفته که دبیرکل این انجمن در مصاحبه‌ای مدعی شده، با وجود اینکه امسال قیمت تولید مواد اولیه روغن موتور افزایشی نداشته، اما شرکت‌های تولیدی روغن از سال گذشته تاکنون، بیش از ۹۰ درصد قیمت انواع روغن موتور را افزایش داده اند!

خصوصی سازی، صنایع پایین دستی را نادیده گرفت

گفتنی است؛ زمانی که تصمیم به واگذاری شرکت‌های دولتی به بخش خصوصی گرفته شد، دولت مصوبه‌ای را ابلاغ کرد که بر اساس آن، تمامی واحد‌های تولیدی محصولات پتروشیمی و فرآورده‌های نفتی، ضمن الزام به رعایت ضوابط و قوانین موجود، موظف به تسری فرمول قیمت خرید خوراکشان به واحد‌های پایین دستی شدند، اما اکنون شاهد این هستیم که صنایع پایین دستی سودی از این خصوصی سازی‌ها ندیده اند، بلکه شرایط برای آن‌ها سخت‌تر شده است.

ملک محمدی کارشناس حوزه انرژی و فعال صنعت پالایش نفت کشور ، در این رابطه با اشاره به اینکه بر اساس مصوبه دولت، انجمن کارفرمایی صنعت پالایش نفت خودش قیمت گذاری‌ها را انجام می‌دهد، بیان کرد: بخش پایین دستی صنعت نفت در مقایسه با پالایشگاه‌های خصوصی، از بنیه اقتصادی و مالی بسیار ضعیف تری برخوردار هستند و قیمت گذاری فرآورده‌های پالایشگاهی، صرفا با رویکرد جانبدارانه از پالایشگاه‌های نفت و تامین یک جانبه منافع آن‌ها، آن هم بدون در نظر گرفتن سرنوشت بخش خصوصی پایین دستی، نهایت بی انصافی و مغایر با مبانی اقتصاد مقاومتی است.

او همچنین با بیان اینکه اساس هر واحد تولیدی بر توجیه پذیر بودن اقتصادی آن استوار است، افزود: شاهد بی ثباتی و نوسانات بسیار زیادی در قیمت گذاری از سوی پالایشگاه‌های نفت هستیم که مستقیما سرنوشت هزاران انسان را که در شرایط سخت اقتصادی فعلی، از این مسیر گذران عمر می‌کنند، تهدید می‌کند و منجر به تعطیلی واحد‌های صنعتی می‌شود.

این کارشناس حوزه انرژی ادامه داد: تغییر لحظه‌ای قیمت‌ها، آثار بسیار مخربی روی تولید می‌گذارد و سردرگمی و آشفتگی در تولید و فروش را در پی دارد. قیمت گذاری‌ها باید از طریق یک نهاد بی طرف انجام شود، زیرا در این صورت است که مشخص خواهد شد که نفت یک ثروت ملی است و متعلق به دولت نیست.

هزینه‌های جانبی، عامل دیگری برای افزایش قیمت

فارغ از بحث تعیین قیمت لوبکات، همان طور که گفته شد، این ماده تنها یکی از اعضای تاثیرگذار در قیمت تمام شده محصولات روغنی است. مواد افزودنی و شیمیایی مورد نیاز عرضه شده در بورس، ظروف فلزی و غیر فلزی برای بسته بندی و عواملی دیگری هم بر قیمت تمام شده تولید روغن موتور تاثیرگذار بوده اند.

بررسی‌ها نشان می‌دهد،  طی سال گذشته، دستمزد کارکنان ۳۱ درصد، هزینه‌های عمومی اداری ۱۵ درصد، هزینه مواد مورد نیاز برای بسته بندی ۱۰۵ درصد و مواد افزودنی (ادتیوها) به طور متوسط  ۴۰ درصد افزایش قیمت داشته اند.

خطر حذف روغن ساز‌های کوچک توسط چهار پالایشگاه‌ بزرگ

البته علاوه بر مسائلی که اشاره شد، می‌توان گفت که چهار پالایشگاه روغن سازی آن قدر‌ها هم در افزایش قیمت روغن موتور در بازار داخلی بی تقصیر نبوده اند؛ چرا که علاوه بر آن‌ها، حدود ۲۶۰ شرکت خصوصی کوچکتر نیز روغن موتور تولید می‌کنند که سهم کالا‌های آن‌ها در بازار روغن موتور کشور، حدود ۲۰ درصد است اما چون مواد اولیه خود را از چهار شرکت مذکور دریافت می‌کنند، نمی‌توانند سهم ۲۰ درصدی خود را پوشش دهند.

در حقیقت، این شرکت‌های کوچک تولیدکننده روغن موتور، از لوبکات به عنوان ماده اولیه استفاده نمی‌کنند. یعنی پس از این که پالایشگاه‌های روغن سازی خوراک خود را از پنج پالایشگاه‌های اصلی به صورت لوبکات دریافت می‌کنند، مواد دیگری از آن تولید می‌شود که یکی از این مواد، بیس اویل (Base Oil) است. این ماده به عنوان خوراک شرکت‌های کوچک تولیدکننده روغن موتور مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بررسی‌ها نشان می‌دهد که این چهار پالایشگاه، بخشی از بیس اویل تولیدی را صادر و بخش دیگری را در بورس برای استفاده شرکت‌های داخلی عرضه می‌کنند، اما میزان عرضه داخلی، ناکافی است و سبب رکود شدید شرکت‌های کوچک شده است.

ابوالقاسم هاشمی رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، با بیان اینکه این مشکل در رابطه با تامین مواد اولیه کارخانجات پارافین، بلندینگ، پتروشیمیایی و هیدروکربنی وجود دارد، گفت: یک سال پیش به وزیر سابق نفت اعلام کردیم که فرمول مشخص شده برای تحویل مواد اولیه به پالایشگاه‌های بالادستی، غیر عقلانی به نظر می‌رسد و درخواست کردیم که باید با همان قیمت صادراتی، این کار نیز انجام شود.

او افزود: این موضوع مورد موافقت وزیر وقت قرار گرفت و منابع زیادی به صنایع بالادستی رسید. با توجه به اینکه قیمت خوراک بخشی از صنایع میان دستی بر مبنای فرمولی بود که از نفت خام گرفته می‌شد، با پایین آمدن قیمت نفت خام، مواد اولیه آن‌ها نیز ارزان شد و این صنایع توانستند خوب کار کنند اما متاسفانه این مسئله در همان بخش میان دستی زندانی شد و به بخش‌های پایین دستی تسری نیافت.

هاشمی گفت: درخواست ما این است که مواد اولیه صنایع پایین دستی در این حوزه، به طور کامل در بورس عرضه شود تا پس از رفع کامل نیاز صنایع پایین دستی داخلی، باقی مانده این مواد اولیه به خارج کشور صادر شود، اما اکنون عرضه مواد اولیه به صورت سهمیه‌ای و قطره چکانی در بورس صورت می‌گیرد که به دلیل رقابتی شدن تهیه آن‌ها، قیمت‌ها بسیار بالاتر از قیمت واقعی می‌شود. به همین دلیل، بخش وسیعی از اعضای اتحادیه که پارافینی و روغنی هستند، یعنی بالغ بر ۱۷۰ تا ۱۸۰ عضو، همیشه مشکل تامین خوراک دارند و اگر هم خوراکی به دستشان برسد، با قیمت غیر واقعی است.

بر اساس این گزارش، اصلی‌ترین مسئله‌ای که درباره دریافت مواد اولیه، تولید و فروش تمامی فرآورده‌های نفتی مشکل ساز شده و خود را در بازار محصولاتی مانند روغن موتور نشان می‌دهد، نبود یک نهاد بی طرف به منظور تنظیم گری روابط بخش‌های مختلف بالادستی، میان دستی و پایین دستی است. لازم است مسئولان دولتی با همراهی مجلس، پس از پژوهش‌های اقتصادی دقیق، برای ایجاد چنین نهاد تخصصی اقدامات مورد نیاز را انجام دهند.