۰ نظر

حضور پررنگ زنان سعودی در جامعه؛ تحول بومی یا پروژه غربی؟

با گسترش نقش زنان سعودی در عرصه‌های کاری، فرهنگی و اجتماعی پس از «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، موافقان آن را گامی در مسیر توسعه کشور می‌دانند، اما منتقدان هشدار می‌دهند که این تغییرات شتاب‌زده می‌تواند بخشی از طرح بزرگ‌تری باشد که با استانداردهای غربی، ساختار اجتماعی عربستان را دگرگون کند.

کد خبر : 121239

تاریخ انتشار :سه شنبه 4 شهریور 1404 - 17:12

به گزارش خط بازار؛ تا پیش از آغاز تحولات دهه اخیر، زنان عربستان سعودی سال‌ها در چارچوبی سختگیرانه و سنت‌محور زندگی می‌کردند؛ چارچوبی که بر آموزش، کار، سفر و حتی حضورشان در فضاهای عمومی سایه افکنده بود.

با وجود این، در پشت درهای بسته، زن سعودی آرام‌آرام خود را برای روزی آماده می‌کرد که بتواند نقشی فعال در جامعه ایفا کند.در نیمه دوم قرن بیستم، عربستان نظام اجتماعی-حقوقی‌ای داشت که مبتنی بر قرائت سختگیرانه‌ای از قوانین شریعت بود. فرصت تحصیل برای دختران در دهه ۱۹۶۰ تازه فراهم شد، آن هم با محدودیت‌های فراوان.

آموزش عالی تا دهه‌ها تقریباً فقط در رشته‌های خاص زنانه مانند آموزش، ادبیات و بهداشت ممکن بود.بازار کار به شکلی سنتی مردانه باقی ماند؛ زنان عمدتاً در آموزش دخترانه یا پرستاری فعالیت داشتند و حضورشان در مدیریت، تجارت یا حوزه‌های فنی تقریباً وجود نداشت.

تا سال ۲۰۱۸، زنان اجازه رانندگی نداشتند فضاهای عمومی مانند رستوران‌ها، بانک‌ها و دانشگاه‌ها بخش‌های جداگانه‌ای برای زنان و مردان داشتند. حضور در ورزشگاه‌ها یا بسیاری رویدادهای فرهنگی برای زنان مجاز نبود.

با وجود این موانع، هسته‌های کوچک اما مؤثری از زنان تحصیل‌کرده پدید آمدند که در حوزه ادبیات، فعالیت‌های خیریه و حتی روزنامه‌نگاری زنان، نقش بارزی داشتند. این جریان‌های آرام و با دخالت غربگرایان برای بهبود شاخص‌های حقوق زنان، زمینه را برای تغییرات دهه ۲۰۱۰ به بعد فراهم کرد.

کارشناسان تاریخ اجتماعی عربستان معتقدند، همین تجربه طولانی محدودیت‌ها باعث شد که بخشی از زنان سعودی امروز، فضای به‌ظاهر آزاد را با عزم و علاقه فراوان در آغوش بگیرند و با سرعت زیاد در عرصه‌های نوین اما مبهم، مشارکت کنند.

حالا نویسنده روزنامه «الوطن» مدعی بازتعریف نقش زنان در جامعه عربستان شد.

«عبدالرحمن المرزوقی» نویسنده روزنامه الوطن در یادداشتی با اشاره به افزایش حضور زنان عربستانی در بازار کار نوشت، این تحول تنها یک تغییر آماری نیست، بلکه بازتاب دگرگونی فرهنگی و اجتماعی عمیقی است که هویت زن عربستانی و نقش او را در جامعه از نو تعریف می‌کند.

وی در این باره می نویسد؛ امروزه زن سعودی دیگر در حاشیه صحنه اجتماعی و اقتصادی نیست، بلکه در قلب دگرگونی‌های بزرگی قرار گرفته که کشور تجربه می‌کند. از زمان آغاز «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، نرخ مشارکت او در بازار کار به‌طور چشمگیر دو برابر شده و از ۱۷٪ به حدود ۳۶٪ رسیده است؛ حتی فراتر از هدف تعیین‌شده.

این تغییر نه تنها چهره ارقام و آمار را دگرگون کرده، بلکه معادله هویت و نقش اجتماعی زن را بازتعریف نموده و پرسش‌های تازه‌ای را پیش روی کل جامعه گذاشته است.زنی که وارد بازار کار شده، تنها به‌عنوان یک کارمند وارد نشده، بلکه به‌عنوان نمادی از یک تحول فرهنگی عمیق حضور یافته است.

حضور او در بخش‌های تازه‌ای مانند هوانوردی، فناوری، تجارت و کارآفرینی، نشان‌دهنده گذار از مرحله «وابستگی اقتصادی» به «استقلال مالی» است.این گذار، در ظاهر شادی توانمندی و دستاورد را در خود دارد، اما در عمق خود با نگرانی پنهانی همراه است: آیا ساختار اجتماعی این تغییر را خواهد پذیرفت؟ و آیا زن خواهد توانست آزادی‌اش را بدون سنگینی نگاه جامعه یا فشار سنت‌ها زندگی کند؟

المرزوقی در این گزارش نوشته؛ این کشاکش میان شادی و نگرانی، جوهر اصلی این تحول است. درونی، زن احساس می‌کند در حال تحقق رویایی است که زمانی دور به‌نظر می‌رسید: صاحب تصمیم خود بودن، انتخاب مسیر زندگی، و اثبات شایستگی. اما این شادی خیلی زود با اضطرابِ پرسشی خاموش همراه می‌شود: آیا واقعاً شایسته شناخته خواهم شد؟ آیا کارم به ارزشم می‌افزاید یا همچنان اسیر انتظارات خانواده و جامعه خواهم بود؟از بیرون نیز هنوز صداهایی هستند که با تردید به زن شاغل می‌نگرند و او را گویی در معامله‌ای می‌بینند که سنت‌هایش را با بهای آزادی مبادله می‌کند.

این صداها همان گفتمان قدیمی را بازتولید می‌کنند که نقش طبیعی زن را به خانه محدود می‌سازد و ورودش به بازار کار را استثنا می‌داند نه قاعده. بین این دو موضع، بسیاری از زنان در وضعیتی از «دوگانگی هویت» زندگی می‌کنند: هویتی نو که به استقلال خود افتخار می‌کند و هویتی قدیمی که تلاش دارد جامعه را راضی نگه دارد.

وی اشاره می کند که جامعه سعودی امروز در برابر فرصتی تاریخی ایستاده است: بازسازی فرهنگ خود پیرامون مفهوم گسترده‌تری از انسان که ارزش زن را نه فقط با دستاوردهایش بسنجد و نه او را در نقش‌های سنتی محصور کند، بلکه به او به چشم انسانی کامل بنگرد که می‌تواند میان کار و زندگی، میان آرزو و هویت، تعادل برقرار کند و در پایان، شادیِ دستاورد زمانی کامل می‌شود که از ترس رها شود.

زن سعودی، هنگامی که گام‌های تازه‌اش را به سوی بازار کار برمی‌دارد، پیامی عمیق‌تر را در درون خود دارد: آزادی تنها در گشودن درها خلاصه نمی‌شود، بلکه در جسارت عبور از آن‌ها و ساختن زندگی‌ای سرشارتر و پرمعناتر برای خود است.

گفتنی است با گسترش نقش زنان سعودی در عرصه‌های کاری، فرهنگی و اجتماعی پس از «چشم‌انداز ۲۰۳۰»، موافقان آن را گامی در مسیر توسعه کشور می‌دانند، اما منتقدان هشدار می‌دهند که این تغییرات شتاب‌زده می‌تواند بخشی از طرح بزرگ‌تری باشد که با استانداردهای غربی، ساختار اجتماعی عربستان را دگرگون کند.

در یک دهه اخیر، مشارکت زنان سعودی در بازار کار از ۱۷ درصد به بیش از ۳۶ درصد رسیده و محدودیت‌هایی چون رانندگی، حضور در فضاهای مختلط و اشتغال در بخش‌های تازه برداشته شده است. این تحولات، عربستان را در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، به الگویی نوین از اصلاحات سریع تبدیل کرده است.

با این حال، بخشی از جامعه و کارشناسان اجتماعی معتقدند این روند تنها خروجی تصمیمات داخلی نیست، بلکه بازتاب مستقیم فشارهای نرم دیپلماتیک و اقتصادی غرب به‌ویژه ایالات متحده و اتحادیه اروپا است. از نگاه این جریان، الگوی «زن فعال اجتماعی با نقش برابر در همه عرصه‌ها» برگرفته از فرهنگ و اقتصاد غربی است که بیش از آن‌که بافت سنتی عربستان را تقویت کند، می‌تواند ساختار خانواده و پیوندهای قبیله‌ای را تضعیف کند. طبیعتاً این روند در نهایت، ارزش‌های اسلامی را نیز به حاشیه خواهد برد.

با این وجود، دولت عربستان تأکید دارد که این اصلاحات بر اساس نقشه راه «چشم‌انداز ۲۰۳۰» و در پاسخ به نیازهای اقتصادی و توسعه‌ای کشور طراحی شده است، نه به‌عنوان دیکته خارجی. با این حال، این بحث که آیا تحولات اخیر بیشتر جنبه بومی دارد یا بخشی از یک «خواسته غربی»، همچنان در فضای عمومی و رسانه‌ای سعودی داغ و پرچالش باقی مانده است.

منبع: فارس