ترکیه «گردشگری حلال» هم دارد

به گزارش خط بازار؛ دیپلماسی فرهنگی یا همان دیپلماسی نرم یکی از راهکارهای بسط و توسعه روابط میان کشورهاست که اکنون بسیار پررنگ‌تر از روابط دیپلماتیک مورد توجه قرار گرفته است، این درحالی است که کارشناسان بر این باورند که کشورهای دارای روابط فرهنگی فرصت‌های بیشتری در استفاده از این نوع دیپلماسی دارند و ایران نیز با درنظر گرفتن 15 کشور همسایه خود که اتفاقاً با اغلب آنها اشتراک‌های مذهبی، فرهنگی، تاریخی و زبانی دارد، می‌تواند استفاده بهینه از این نوع سیاست کارآمد در دنیای نوین امروزی داشته باشد.

این گروه تأکید دارند با استفاده از اشتراک‌های میان کشورها برای تحکیم روابط دیپلماتیک و البته مقابله با تحریف‌های تاریخی، و با استفاده از انواع محصولات فرهنگی مثل فیلم، سریال، کتاب یا برگزاری نمایشگاه‌های هنری و یا کارهای مبنایی، می‌توان نتایج قابل توجه و مناسبی را به دست آورد که ایران نیز در این زمینه استثنا‌ء‌ نیست.

در این زمینه شاید بتوان گفت کشور ترکیه به‌عنوان پل ارتباطی آسیا و اروپا، دارای ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای دیپلماسی فرهنگی کشورمان شناخته می‌شود و بررسی‌ها نشان می‌دهد متأسفانه تا امروز دیپلماسی فرهنگی ترکیه در ایران موفق‌تر عمل‌کرده است، تاجایی که شاید سریال‌های ترکیه‌ای و همچنین برخی محصولات فرهنگی آن کشور اکنون در جامعه کشورمان شناخته‌شده هستند، اما ما هنوز برای استفاده حداکثری از دارایی‌های فرهنگی خودمان در ترکیه آن‌طور که شایسته بوده سیاست‌گذاری نکرده‌ایم.

در همین زمینه برای رسیدن به واقعیت فعالیت‌هایی که می‌توانیم انجام دهیم یا کارهایی که انجام نداده‌ایم، با ابوالحسن خلج منفرد، رایزن فرهنگی اسبق ایران در ترکیه گفت‌وگویی ترتیب دادیم که  در ادامه می‌خوانید.

ترکیه یکی از کشورهای مهم در جهان اسلام و نیز در سطح بین‌الملل است، به‌لحاظ تاریخی و تمدنی، در طول تاریخ، میراث‌دار تمدنی است و پادشاهی‌های بزرگی مثل عثمانی و سلجوقیان را در خود دیده است. در دنیای امروز، ترکیه در جهان اسلام در تولید فکر و اندیشه و سبک زندگی صاحب ادعاست، به همین دلیل ترکیه همسایه مهمی برای ما محسوب می‌شود. بیش از هفتصد کیلومتر با این کشور هم‌مرز هستیم و در دوره‌های مختلفی از تاریخ، مرزی نداشتیم و کشور واحدی محسوب می‌شدیم. ما با ترک‌ها سابقه کهنی داریم، بین ترکان با ایرانیان، مراودات فکری،‌ فرهنگی و دینی فراوانی بود.

آنچه مسلم است، ترک‌ها وقتی مراوده‌شان با ایرانیان شروع شد،‌ به‌مباشرت ایرانیان مسلمان شدند؛ یعنی ترک‌ها با اسلام از طریق ایرانیان آشنا شدند و لذا تأثیرات ایرانیان بر فرهنگ و دین و سبک زندگی ترک‌ها خیلی فراوان بوده است؛ به‌عنوان نمونه خیلی از واژه‌های دینی که امروز بین ترک‌ها مرسوم است، از فارسی گرفته شده است؛ مثلاً آنها به وضو می‌گویند آب‌دست. به نماز، «نماز» می‌گویند نه صلاة. بسیاری از کلمات و واژه‌های دینی و فرهنگ دینی خود را از فرهنگ و تمدن و ادبیات ایران گرفتند.

ادبیات ایران در ترکیه سابقه طولانی دارد. پادشاهان ترکیه خودشان از مروّجین ادبیات و زبان فارسی بودند. حافظ و سعدی و مولوی و عرفا و شعرای ایرانی را از خودشان می‌دانند و واقعاً در ترویج این فرهنگ و اندیشه ایرانی بسیار مؤثر بودند. هر کجا ترک‌ها رفتند، با خودشان فرهنگ و اندیشه ایرانی را بردند، بنابراین ترکیه، امروز فرهنگش و ادبیاتش و هنرش و فکر و اندیشه‌اش در جهان اسلام جایگاه خاص خودش را دارد و ما با ترک‌ها تقارب فرهنگی و دینی و ادبی بسیار فراوانی داریم که این مسئله در روابط بین ایران با ترکیه می‌تواند خیلی مؤثر باشد. اگر هشیارانه عمل کنیم، تأثیرات مثبت خواهد داشت.

پیوند ظرفیت‌های مختلف یکی از ویژگی‌های ترک‌هاست

* همان طور که اشاره کردید بحث اشتراکات فرهنگی در دیپلماسی فرهنگی اهمیت بالایی دارد، کلاً دیپلماسی فرهنگی در کشور ترکیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؛ چه از جهت تبادل فرهنگی، چه از منظر اقتصاد فرهنگی و صادرات فرهنگی؟

یکی از ویژگی‌های ترک‌ها این است که منسجم عمل می‌کنند، وقتی در یک حوزه‌ای شروع به کار می‌کنند، تمام سیاست‌گذاری‌ها و عوامل‌شان در آن ورود خوبی می‌کنند. وقتی بناست روابط علمی خود را توسعه دهند، تمام تجارشان پای کار می‌آیند، وزارت خارجه‌شان پای کار می‌آید؛ لذا در سرتاسر دنیا صدها مدرسه خوب ایجاد می‌کنند و تجارشان حامی این مدارس هستند. در این مدارس هم از تاریخ و فرهنگ‌شان استفاده می‌کنند و هم بهترین شیوه‌های آموزشی مدرن را در پیش می‌گیرند، سازمان دیانت آنها پای کار می‌آید؛ یعنی دین و اقتصاد و فرهنگ و علم کنار هم قرار می‌گیرد مثلاً برای توسعه دیپلماسی علمی و آموزشی.

ما تصور می‌کنیم توریسم در ترکیه بی‌بندوبار است؛ ضرورتاً این‌طور نیست، در ترکیه بخشی به‌نام توریسم محجّبه (گردشگری حلال) وجود دارد؛ این بخش برای کشورهای مسلمان است، همان‌ها که قصد دارند در یک فضای سالم و همراه با خانواده بروند. در ساحل دریای مدیترانه مکان‌های مخصوص خانواده‌های متدین وجود دارد. شما می‌بینید بهترین امکانات را فراهم کردند. خانم‌ها و آقایان به‌صورت جداگانه از امکانات ساحل استفاده می‌کنند. من تصور می‌کنم بخش توریسم و نیز دیپلماسی علمی و دانشجویی و همچنین بخش هنری ما حتماً می‌تواند از این کشور به‌عنوان یک کشور دوست و مسلمان استفاده کند و تعامل داشته باشد، باید نقاط قوت و ضعف خودمان را پیدا کنیم.

فیلم‌های ما در ترکیه از ابتدا مشتری داشت

* یکی از اهداف مهم حداقل حوزه فرهنگی را اقتصاد فرهنگی در کشور ترکیه معرفی کردید، در سریال‌های تلویزیونی پیشرفت قابل‌توجهی داشتند و تقریباً حرف اول را در بحث سریال‌سازی دارند، حقیقت آن است که برخی خانواده‌های ما پای این فیلم‌ها می‌نشینند و گویی سبک‌های زندگی آنها را در مواردی پذیرفتند، احساس می‌کنم فراتر از بحث اقتصادی، بحث تقابل فرهنگی و هجمه فرهنگی را مدنظر دارند.

حتماً این‌طور است، عرض کردم دو کشور همسایه‌ای هستیم که هر دو طرف، داعیه‌های فرهنگی  و تمدنی داریم، حتماً هم ما تأثیرات فرهنگی و دینی و هنری در طول تاریخ در ترکیه داریم و هم آنها، الآن هم داریم، قبل از اینکه سریال‌های ترکیه در ایران مشتری داشته باشد، سریال‌های ما در ترکیه بسیار خریدار داشت. وقتی سریال امام علی علیه السلام را در سال‌های گذشته در ترکیه به نمایش می‌گذاشتند، خیابان‌های ترکیه تخلیه می‌شد، وقتی سریال یوسف علیه السلام را نمایش می‌دادند، همین اتفاق می‌افتاد. آنها با استفاده از ارزش‌ها و میراث فرهنگی جذاب تاریخ خودشان و همچنین با استفاده از فناوری‌های خود فیلم‌هایی ساختند.

در ترکیه هستند گرو‌ه‌های لائیک، اما در عین حال لایه بسیار جدی اسلام‌گرا و مسلمان هستند که باید با آنها وارد گفت‌وگو شویم؛ یعنی اولاً در تولید سریال‌ها و آثار سینمایی تولید مشترک داشته باشیم. اگر آنها فیلم‌هایی می‌سازند که در کشور ما اثرگذار است، ما هم باید فیلم‌هایی را بسازیم که در آنجا اثرگذار باشد.

آثار جذابی را می‌توان با ادبیات و فرهنگ مشترک در ترکیه تولید کرد

* آیا آنها فیلترهایی دارند برای اکران فیلم‌های ما در آنجا و آیا آنها ژانرهای خاصی را می‌پسندند مانند فیلم امام علی علیه السلام و حضرت یوسف علیه السلام؟ چه چالش‌هایی وجود دارد که این کار صورت نمی‌گیرد؟

اتفاقاً عموم جامعه ترکیه اولاً از ارزش‌ها و فرهنگ‌های اسلامی استفاده می‌کنند، دوم اینکه به ارزش‌ها و فرهنگ‌های تاریخی و تمدنی و ادبی علاقه‌مند هستند. شما از گلستان سعدی فیلم بسازید، آنجا خریدار دارد، محدودیتی هم در اکران فیلم ندارند. قطعاً می‌توانیم در بخش عمده‌ای از جامعه ترکیه با همان فرهنگ اسلامی خودمان، با ادبیات و تمدن و اشتراکات خودمان آثار جذابی تولید کنیم. جامعه علوی‌ها و شیعیان در ترکیه جامعه فراوانی هستند.

* زمانی که خود شما در آنجا رایزن بودید،‌ چه مسئله‌ای را می‌دیدید که مانع می‌شد از اینکه ما بخواهیم برای آنها تولیداتی جهت معرفی فرهنگ و مشاهیر و تمدن کشورمان داشته باشیم؟

به‌طور مشخص نمی‌توانم مانعی را مطرح کنم، ما با سازمان دیانت ترکیه رابطه داشتیم، جهت تولید کتاب و نشریه و حتی فیلم قرارداد بسته بودیم. ما در ترکیه چندین گروه زبان و ادبیات فارسی در مقطع لیسانس و ارشد و دکترا داریم. ما اگر در میراث مشترک فرهنگی با ترکیه خوب بتوانیم تعامل کنیم، یعنی بتوانیم این میراث را محصول فرهنگ و تمدن اسلامی مشترک منطقه بدانیم، حرکت روبه‌جلویی خواهیم داشت. مولوی زبانش فارسی بوده و در بستر فرهنگ اسلامی رشد کرده و در قونیه متولد شده است، این مسئله را ما و ترک‌ها باید بپذیریم. مولوی یک اندیشمند اسلامیِ بزرگ‌شده در متن فرهنگی ایرانی و اسلامی است که ترک‌ها هم قبول دارند، بنابراین از این میراث فرهنگی باید با ظرافت با ترک‌ها گفت‌وگو کنیم.

ترک‌ها گلستان سعدی را به‌فارسی می‌خوانند

* اگر نکته پایانی دارید؟

رشد حجاب در ترکیه پس از انقلاب ایران افزایش یافت

رشد حجاب در ترکیه پس از انقلاب اسلامی موجی در برابر لائیک ایجاد کرد و آنها حجاب را تبدیل به مدل‌های لباس جدید کردند. گفتیم ترک‌ها سنت را با مدرنیسم به‌خوبی تلفیق می‌کنند؛ لذا مدل‌های حجاب اسلامی را در دنیای اسلام ترویج کردند. امیدواریم بتوانیم از این مراودات دوطرفه با دید مثبت و با همکاری عمیق‌تر، بهره‌برداری کنیم.