بدنۀ خودروی ایرانی غیراستاندارد است؟/فساد در روابط خودروسازی با قطعه سازی

به گزارش خط بازار؛ تصادفات جاده‌‌ای سالانه جان تعداد زیادی از مردم کشور ما را می‌گیرد و خسارت‌های گسترده مالی و جانی به‌جا می‌گذارد، طبق آمار رسمی سال گذشته بیش از 17 هزار نفر ایرانی در تصادفات جاده‌ای کشته شدند.

فارغ از اینکه چرا آمار تصادف در ایران این‌قدر بالاست و خطای انسانی یا جاده‌های خطرناک، کدام یک عامل اصلی تصادفات است، ولی سؤالی که ممکن است برای خیلی‌ها پیش بیاید این است که چرا در این تصادف‌ها آمار مرگ سرنشینان خودرو زیاد است.

نگاه غالبی که در این خصوص وجود دارد و طی سال‌های گذشته بارها از سوی مسئولان پلیس کشور تأکید شده، این است که دلیل آمار بالای مرگ در تصادف‌ها در کشور ما خودروهای بی‌کیفیت و غیراستاندارد و دارای بدنه ضعیف است که نمی‌تواند حافظ جان سرنشینان خودرو در موقع تصادف شود.

خبرگزاری تسنیم در راستای شفاف‌سازی موضوع و قضاوت دقیق در این خصوص قرار است طی گزارش‌ها و گفتگوهای فنی و کارشناسی به این مسئله بپردازد و تا حدی که ممکن است دلایل اصلی آمار بالای مرگ در تصادفات و سهم کیفیت خودرو دراین‌باره را بیان نماید.

در همین راستا در گزارش اول، بدون اینکه قضاوتی درباره سهم کیفیت خودرو در آمار بالای مرگ‌ومیر تصادفات جاده‌ای داشته باشیم، به این مسئله می‌پردازیم؛ اصولاً وقتی درباره امنیت و کیفیت و استاندارد یک خودرو در حفظ جان سرنشینان آن صحبت می‌کنیم، منظور و مقصود ما دقیقاً چیست و چه‌اجزایی را شامل می‌شود؟

* اجزای مهم خودرو که حافظ جان سرنشین هنگام تصادف است

برای این منظور در ابتدا لازم است که با شاکلۀ کلی یک خودرو و اجزایی از آن که مستقیماً با حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادف در ارتباط است، آشنا شویم و بدانیم کدام اجزای خودرو در تصادفات رانندگی نقش مهمی دارند و باید با ایمنی بیشتری ساخته شوند.

شاید اولین قسمت خودرو که ذهن مردم را درباره امنیت خودرو هنگام تصادف درگیر می‌کند، بدنه خودرو باشد، ولی واقعیت این است که شاسی خودرو که درواقع اسکلت خودروست، نقشی ویژه‌تر در حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادف دارد.

شاسی دقیقاً مانند اسکلت خودروست که قطعه‌ای یکپارچه و منظم است و سیستم تعلیق، فرمان، چرخ‌ها و اکسل به‌روی آن نصب می‌شوند. پس از نصب اجزا و قطعات گفته‌شده بدنه خام ماشین، سیستم انتقال قدرت، دیفرانسیل، موتور و سیستم اگزوز روی شاسی نصب می‌شوند. بعد از نصب اجزای اصلی مانند سیستم تعلیق، بدنه، موتور و… قطعات مختلف برقی، مکانیکی و تزئینی مثل چراغ‌ها، رودری‌ها، شیشه‌ها، صندلی‌ها و… در جای مخصوص خود نصب می‌شوند و یک خودروی کامل را تشکیل می‌دهند.

در واقع یکی از بااهمیت‌ترین بخش‌ خودرو که ایمنی و استحکام آن هنگام تصادفات تأثیر مستقیم بر حفظ جان سرنشینان دارد، شاسی خودروست. شاسی به‌عنوان شاکله اصلی بدنه خودرو عمل می‌کند و عملاً همین استخوان‌بندی خودروست که نقش زیادی در حفظ جان هنگام تصادفات رانندگی دارد.

شاسی کنار بدنه و سیستم پیشرانه خودرو، بخش‌های اصلی یک وسیله نقلیه به حساب می‌آیند و از اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. شاسی که به‌عنوان فریم خودرو نیز نام‌گذاری می‌شود، از نوعی فولاد سفت و سخت و بسیار مستحکم ساخته می‌شود؛ زیرا باید قدرت بسیار زیادی برای تحمل وزن سایر اجزای خودرو و هنگام وارد آمدن ضربات داشته باشد.

بسیاری از سیستم‌های اصلی خودرو از جمله سیستم فنربندی، سیستم انتقال قدرت، سیستم ترمز و فرمان و بخش پیشرانه خودرو روی فولاد شاسی قرار می‌گیرد و روی آن سوار می‌شوند، به همین خاطر است که شاسی خودرو باید از استحکام بسیار بالایی برخوردار باشد؛ توانایی تحمل وزن زیاد و تنش‌های زیاد خودرو را دارا باشد؛ برای جذب ضرباتی که به خودرو وارد می‌شود، توانایی تغییر فرم داشته باشد و همچنین، از تغییر فرم اصلی‌ در بخش‌های حیاتی‌اش جلوگیری کند. تمامی موارد، ویژگی‌های یک شاسی درجه‌یک است و نبود آنها قطعاً مشکلاتی را برای شاسی و خودرو ایجاد خواهد کرد.

خودروسازان معتقدند در اسکلت یک خودرو ایمنی راننده و سرنشینان مهم است، نه ایمنی اجزای خودرو، بر همین اساس ممکن است نوع طراحی ظاهری خودرو به‌ویژه در بخش بدنه در ظاهر ضعیف نشان داده شود، اما در اسکلت خودرو که یک کلاف درهم‌تنیده (و به‌اصطلاح قفس) است فولادهایی با استحکام بالا باید استفاده شود که در تصادفات کمترین آسیب به راننده و سرنشینان وارد شود، البته در برخی از قطعات انتظار استحکام بالا و در برخی دیگر انتظار شکل‌پذیری بالا می‌رود، بنابراین هر قطعه با توجه به جایگاه خود در خودرو یک عملکرد و ویژگی خاص خود را دارد.

ضمن اینکه در بخش بدنه خودرو روند تولید با پیچیدگی‌های فنی انجام می‌شود تا ضمن استحکام قطعات نصب‌شده؛ خودرو دارای وزن مناسبی هم باشد.

حال شرکتهای خودروسازی باید به این سؤال مهم پاسخ دهند؛ آیا این اسکلت فلزی ـ و اصطلاحاً قفس فولادی ـ که مهمترین نقش را در حفظ جان سرنشینان خودرو هنگام تصادفات دارد، از ایمنی و استحکام لازم برخوردار است یا نه؟

برای پاسخ به این سؤال باید بررسی شود که اولاً، آیا مواد اولیه‌ای که خودروسازان در تولید اسکلت فلزی بدنه خودرو استفاده می‌کنند، استاندارد لازم را دارد یا نه؟ و ثانیاً، آیا شرکتهای خودروسازی در فرایند تولید خودرو از طراحی تا ساخت، تکنولوژی و توان به‌کارگیری این مواد اولیه برای ساخت یک بدنه مستحکم و ایمن را دارند یا خیر؟

* مواد اولیه ساخت بدنه خودرو استاندارد است؟

در کارخانجات خودروسازی برای ساخت خودرو فقط از یک نوع فلز استفاده نمی‌کنند، تولیدکنندگان از فلزات مختلف مانند فولاد و آلومینیوم، آهن و تیتانیوم برای قسمت‌های مختلف خودرو استفاده می‌کنند. فولاد معمولاً در ساخت شاسی و پنل بدنه خودروها استفاده می‌شود، دلیل استفاده از فولاد در بخش خودرو، مجموعه منحصر به فرد از ویژگی‌های فولاد است، اما لازم به ذکر است که تنها فلز مورد استفاده در بدنه اتومبیل فقط فولاد نیست، فلزات دیگر مورد استفاده برای این کار، آلومینیوم، آهن و تیتانیوم می‌باشد.

ورق گالوانیزه هم به‌عنوان محصولی کلیدی در صنعت خودروسازی به حساب می‌آید به‌گونه‌ای که قیمت ورق گالوانیزه می‌تواند به‌روی قیمت نهایی خودرو تأثیرگذار باشد، این محصول به‌دلیل دارا بودن مقاومت بالا در برابر خوردگی، زنگ‌زدگی، انعطاف‌پذیری و رنگ‌پذیری بالا، مقاومت در برابر نمک‌های محلول در آب همچنین صاف و یکدست بودن در ظاهر در ساخت بدنه خودرو مورد استفاده قرار می‌گیرد. ضخامت ورق بدنه خودرو برابر با 0.4 تا 2 میلی‌متر و عرض 800 تا 880 و 1000 میلی‌متر می‌باشد.

خودروسازان کشور ما در ساخت شاسی خودرو و بدنه فلزی از مواد اولیه داخلی و وارداتی استفاده می‌کنند. به قطعات استفاده‌شده در ستون‌های خودرو ورق‌های با استحکام بالا یا فوق استحکام بالا گفته می‌شود.

در زمان حاضر عمده فولادی که به‌عنوان ماده اولیه شاسی و بدنه خودرو در شرکتهای خودروسازی داخلی استفاده می‌شود، توسط شرکت فولاد مبارکه تولید و تأمین می‌شود و مابقی مواد اولیه مورد نیاز که امکان تولید داخل ندارد، از محل واردات تأمین می‌گردد.

براساس درخواست خودروسازان کشور، عمده ورق فولادی بدون پوشش مورد استفاده در بدنه خودروهای داخلی براساس الزامات استاندارد (EN10130) تحویل خودروسازان می‌شود.

حال این سؤالات مهم مطرح می‌شود؛ اولاً، آیا خودروسازان به‌درستی مواد اولیه استاندارد و کیفی را از شرکت فولاد مبارکه تقاضا می‌کنند؟ ثانیاً، آیا شرکت فولاد مبارکه مواد اولیه درخواستی خودروسازان را با همان استاندارد و کیفیت درخواستی تحویل می‌دهد یا خیر؟ثالثاً، آیا امکان درخواست و تحویل مواد اولیه با استاندارد و کیفیت بهتر و بالاتر در حد استانداردهای درجه‌یک جهانی وجود دارد یا نه؟اگر پاسخ منفی است، علت آن چیست و چرا از محل واردات تأمین نمی‌شود؟و رابعاً، آیا خودروسازان مواد اولیه وارداتی را طبق استانداردهای جهانی و با کیفیت عالی خرید می‌کنند یا نه؟

* آیا خودروسازان در فرایند طراحی تا ساخت خودرو همه استانداردها را رعایت می‌کنند؟

اگر فرض را بر این بگیریم که تمامی مواد اولیه داخلی و وارداتی استفاده‌شده در خودروهای ایرانی استانداردهای لازم در حد جهانی را دارند، و در عین حال بپذیریم که اشکالی در کیفیت بدنه وجود دارد، ایراد را باید در فرایند طراحی تا ساخت خودرو پیدا کرد.

سه فاکتور مهم که در طراحی و ساخت بدنه خودرو مورد توجه خودروسازان قرار دارد، کاهش قیمت، کاهش وزن و افزایش استحکام ورق مورد استفاده است، خودروسازان معتقدند یافتن متریالی که هر سه ویژگی را با هم داشته باشد دشوار است، فولادهای با استحکام بالا می‌توانند در ضخامت کمتری تولید شوند که باعث کاهش وزن خودرو شوند، اما قیمت آنها در مقایسه با فولاد کششی بالاتر است،
ضمن اینکه در طراحی خودرو جانمایی قطعات باید با دقت بالایی انجام شود چراکه ضمن کاهش مصرف سوخت، وزن خودرو را کاهش دهد.

در این بخش مهمترین مسئله که باید مدنظر خودروسازان باشد رعایت استانداردهای 85گانه است.

حال سؤالات مهمی که خودروسازان در این بخش باید پاسخ دهند، این است؛ اولاً، آیا تمامی استانداردهای 85گانه در فرایند طراحی تا ساخت خودرو رعایت می‌شود؟و ثانیاً، فاصله استانداردهای 85گانه ایران با استانداردهای جهانی چقدر است؟

*فرایند تست خودروی ایرانی به‌درستی انجام می‌شود؟

پس از فرایند طراحی و تولید یک خودرو، قبل از اینکه خودروی موردنظر مجوز تولید انبوه بگیرد، باید تست تصادف شود.

در تست‌های تصادف مشخص می‌شود که خودرو حین تصادف چه خسارت‌های جانی به‌همراه خواهد داشت، مثلاً خودرویی که تصادف می‌کند برای سقف و ستون درب‌هایش چه اتفاقی می‌افتد و ممکن است به سرنشین‌های آن چه آسیبی برساند؟

میله فرمان، موتور و تجهیزات داخل کاپوت چقدر احتمال دارد در زمان تصادف وارد اتومبیل شود و به سرنشین‌های آن آسیب بزند؟ طبیعتاً خودرویی که کمترین خسارت را وارد کند بیشترین نمره را خواهد گرفت.

برای درک بهتر معیارهای تصادف در زمان تست خودرو از نمادهایی استفاده می‌شود که به ستاره‌های ایمنی خودرو مشهورند، بر این اساس هرچه خودرو ایمن‌تر باشد، ستاره ایمنی آن در زمان تصادف بالاتر خواهد بود.

این ستاره‌ها برای ارزیابی و تست خودروها در مؤسسات نظارتی تدوین شده‌اند. بین مؤسسات ایمنی، دو مؤسسه بسیار معروف وجود دارند؛ مؤسسه دولتی ایمنی و حمل‌ونقل جاده‌ای در آمریکا (NHTSA) که از یک سیستم پنج‌ستاره‌ای برای امتیازدهی استفاده می‌کند و دیگری مؤسسه ارزیابی اتومبیل‌های نو (NCAP) در اروپا که آن هم از یک سیستم پنج‌ستاره‌ای برای امتیازدهی استفاده می‌کند.

این مؤسسات طبق میزان آسیبی که به آدمک در خودرو وارد می‌شود، به خودرو امتیاز می‌دهند. تست تصادف تعیین‌کنندۀ کیفیت یک خودرو و رعایت فاکتورهای قدرت جذب ضربه توسط سازه خودرو، کیسه‌های هوا، کمربندها، عدم‌وجود نواحی خطرساز برای سرنشینان داخل اتاق است.

پنج ستاره ایمنی: در تست تصادف آسیب واردشده به خودرو کمتر از 10 درصد است و سرنشینان در سلامتی نسبی به‌سر می‌برند.

چهار ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 11 تا 20 درصد است.

3 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 21 تا 35 درصد است و سرنشینان در حالت شوک قرار دارند.

2 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو از 36 تا 45 درصد است.

1 ستاره ایمنی: آسیب واردشده به خودرو بیش از 46 درصد است و سلامت سرنشینان مطلوب نخواهد بود.

حال سؤالاتی که خودروسازان باید پاسخ دهند، این‌هاست؛  اولاً، تست تصادف خودروهای تولید داخلی در داخل کشور انجام می‌شود یا خارج کشور؟ و ثانیاً، ستاره ایمنی خودروهای داخلی در کدام رتبه قرار دارد؟ و ثالثاً،چرا نتایج تست خودروهای داخلی به‌طور شفاف اعلام عمومی نمی‌شود؟

* ناظران استاندارد به‌درستی نظارت می‌کنند؟

سازمان ملی استاندارد ایران و وزارت صمت دو دستگاه مهم حاکمیتی‌اند که باید بر تمامی فرایندهای تولید یک خودرو از نقطه شروع طراحی و تولید خودرو تا ساخت نهایی و تست محصول نظارت داشته باشند تا استانداردهای 85گانه و دیگر مسائل مربوط به ایمنی خودرو به‌درستی رعایت شود،
حال سازمان ملی استاندارد ایران و وزارت صمت باید به این سؤالات پاسخ دهند؛ اولاً،آیا نظارت دقیقی بر رعایت همه استانداردهای اجباری در تولید خودرو دارند یا خیر؟و ثانیاً،آیا استانداردهای ایمنی تولید خودرو در ایران به استانداردهای جهانی نزدیک است یا خیر؟ و اگر پاسخ منفی است، چرا؟

منبع:‌تسنیم